خبرگزاری حوزه/ نام سیدی جلیل القدر و پرابهت که زندگی اش با فراز و فرودهای سیاسی دوران انقلاب مشروطه پیوندی جدی و عمیق خورده بود در میان برگ های سبز و سرخ تاریخ ایران زمین، به روشنی و زیبایی در تلألو است.

میرزا سید محمد طباطبائی معروف به آقا سید محمد طباطبائی سنگلجی متولد 19 ذی حجه 1257 هجری قمری است که از زمره برجسته ترین و نام آورترین مجتهدان شیعه و از جمله آزادی‌خواهان مسلمان و رهبران دینی جنبش مشروطه ایران زمین بود که با حضوری داهیانه و بصیرت آمیز توانست گامهای مهم و بزرگی در مسیر کمال فهم سیاسی و بلوغ اجتماعی و فرهنگی ملت ایران بردارد.

زندگی عالمی دینی در دریای مواج سیاست

وقتی زندگی این عالم ربانی را مرور می کنیم با فرازهای خطیر و زیبا و حساسی روبرو می شویم که این عالم بزرگوار در آنها نقش یک مرشد معنوی و رهبر روحانی تمام عیار را ایفا می کند.

در حقیقت می توان گفت علاوه بر تحصیل و تهذیب و ممارست علمی و معنوی ایشان در عرصه معارف دین مبین اسلام، حضور سیاسی و نقش فعال اجتماعی او در طول دوران حیاتش به یکی از مهم ترین و خطیرترین مواقفی تبدیل شد که توانست بر جامعه آن روز ایران و حتی بر آیندگان تأثیر بسزایی گذارد.

مستجاب الدعوه ای از جنس نور سیادت و محبت

محدث قمی(ره) درباب شخصیت بزرگوار این سید جلیل القدر می‌گوید:

«او سیدی بزرگوار و عالمی پرهیزگار و پارسا و صالح بود که مردم به پیش مانده آب و غذای او تبرک می جستند و او را مستجاب الدعوه می دانستند و همواره از او طلب دعا می کردند. بسیار از شریعت اسلام و طریق اهل بیت عصمت حمایت نموده و در امر به معروف و نهی از منکر، بسیار جدی و کوشا بوده و از ملامت هیچ کس هراس نداشت.»

سید محمد، تحصیلاتش را با حضور در محضر پدر بزرگوارش سید محمدصادق طباطبایی به طور مقدماتی آغاز نمود و طی دوران مختلف تحصیلش توانست با درک محضر بزرگانی همچون میرزا ابوالحسن جلوه، شیخ هادی نجم آبادی و میرزا محمدحسن شیرازی، مراتب فضل و کمال را بگذراند.

مخالفت با دیکتاتوری و تلاش برای رهایی ملت

ایشان در دوره آغاز جنبش مشروطه به همراهی آیت الله سید عبدالله بهبهانی، به مخالفت با عین‌الدوله و دیکتاتوری حکومت وقت مبادرت ورزید و از این رهگذر تبدیل به چهره ای آزادی خواه و رهایی بخش آنهم از موضع دین و پایگاه آیین شد.

این عالم بزرگوار در واقعه مهم و تأثیرگذار مهاجرت علما به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) نیز  شرکت نمود و به نوعی از زمره جلوداران و پیش‌آهنگان این حرکت سیاسی و انقلابی به شمار می آمد.

سایه سیاه رعب و اختناق در دوران حیات مرد الهی

اما یکی از مهم ترین و تلخ ترین وقایع دوران حیات سیاسی ایشان رخداد به توب بسته شدن مجلس توسط عمال دیکتاتوری و ارعاب حکومت وقت بود که به نتایج و تبعات رقت انگیز و سیاهی هم منجر شد.

از تشویش فضای عمومی تا سایه گسترانیدن فضای رعب و دیکتاتوری و از حبس علما تا خاموش شدن بارقه های انقلاب مردمی مشروطه که به دنبال وقایع تلخ آن دوران، به انحراف کشیده شد و آن نتایج دهشتناک را به بار آورد؛ از اعدام انقلابی شیخ فضل الله نوری تا تیرگی فضای عمومی جامعه در غبار فتنه ای که با همدستی شبه روشنفکران و عمال وابسته استعمار و دیکتاتوری آنهم در لباس آزادی خواهی به وقوع پیوست.

باری؛ پس از واقعه تلخ به توپ بسته شدن مجلس، آیت الله سید محمد طباطبایی چونان دیگر علمای برجسته و بصیر آن دوران دستگیر و به خراسان تبعید شد.

با گذشت این دوران اما وقتی طلیعه پیروزی مشروطه‌خواهان در تهران در افق سیاست ایران آن روز رخ نمود، این عالم ربانی به این دیار بازگشت و مورد استقبال فوق العاده مردم هم واقع شد.

یکی دیگر از برگهای کتاب زندگی این مرد روحانی سفرهای متعدد ایشان بود که در هنگام جنگ جهانی اول به شهرهایی همچون قم، کرمانشاه و استانبول رهسپار شد و پس از این سیر آفاقی و گذر دورانی پرتجربه در اقصی نقاط ایران و خارج از آن، به تهران برگشت و مقیم شد.

آزادی و دینخواهی در قامت عالمی ربانی

سید محمد طباطبایی را براستی و درستی باید نمادی از یک مجتهد آزادی‌خواه و از جملة رهبران برجسته جنبش مشروطه ایران دانست.

ایشان در طول دروان حیاتش آثار و تألیفاتی را در قالب کتاب هایش برجای گذاشته که برخی از آنها در موضوع و مضمون مورد توجه شان از شمار مهم ترین و سرآمد این کتابهایند.

در میان آثار دوره حیات ایشان می توان به کتابهایی همچون «مقیم و مسافر»، «تاریخ دخانیه» و ... اشاره کرد که این آثار، جزء مهم ترین و ارزشمندترین تألیفات و در زمره نام آورترین کتابهای علمای آن دوره خاصه در موضوع مباحث نو و نگاه اسلام به بحث جامعه و حکومت داری و حقوق انسان در مدنیت معاصر از نگاه یک عالم برجسته دینی و رهبر اندیشه و سیاست است.

تورق برگ برگ صفحات زندگی سیاسی او که پاک زیست

اگر بنا باشد رویدادهای مهم دوران این عالم ربانی را مرور کنیم و به اشاره مورد توجه قرار دهیم باید به حکومت شاهان مختلف قاجار، قیام تنباکو، قرارداد رژی، تحصن در حریم حضرت شاه‌عبدالعظیم، اشغال تبریز، جنبش مشروطه، فرمان مشروطیت، استبداد صغیر، فتح تهران، جنبش جنگل، جنگ جهانی اول و البته نوشته شدن قانون اساسی مشروطه اشاره کنیم.

آنک عروج؛ پهلو گرفتن کشتی سیاست در کنج رستگاری

سالهای آخر عمر این عالم ربانی در تهران گذشت تا دوران حیات بابرکت و نورانیش به پایان رسید و پس از عمری مجاهدت و مبارزه و تلاش در راه احیا آزادی و ارتقای فضای دینی و ممارست در راه نشر و ترویج فرهنگ دینی در سال 1339 هجری قمری دیار فانی را بدرود گفت و به سرای جاوید پرکشید.

پیکر مطهرش در جوار حریم حرم مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) آرام گرفت.

یادش گرامی و راهش پاینده؛ خدایش بیامرزاد!

*منابع:

گلشن ابرار جلد6/ دانشنامه اسلامی